خاتم سازی یکی از هنرهای با ارزش ایران است که از گذشته دور دراین سرزمین هنرمندانی به خلق آثار با ارزش خاتم کاری شده مشغول بوده اند و مردم ما آثار خاتم کاری شده را در اماکن مقدس و مذهبی مشاهده نموده اند و مهمترین مرکز تولید خاتم در جهان امروز ایران و منحصراً شهرهای اصفهان و شیراز و بصورت محدود در تهران می باشد.
از مهمترین آثار بجا مانده ازگذشته می توان به صندوق مرقد ائمه اطهار (ع) در عراق و ایران و سوریه اشاره کرد. از آثار برجسته خاتم در ایران می توان تالار خاتم در کاخ مرمر که تمام وسایل آن از خاتم تهیه شده و همچنین تالار خاتم مجلس شورای ملی با 400 متر مربع خاتم کاری شده اشاره نمود.
امروزه از خاتم در بسیاری از لوازم زندگی مردم و همچنین وسایل اداری استفاده می شود مانند: مبلمان، انواع میز کنسول و سرویس‌های رومیزی اداری، قاب و آینه و شمعدان خاتم، انواع جعبه های خاتم وانواع تخته های نرد و شطرنج و صدها شیء خاتم که اکنون تولید می شود.
مصالح بکار رفته در ساخت خاتم عبارتند از:
1- انواع چوبهای رنگی با ارزش شامل (چوب اناب، فوفل، گردو، بغم، سرخدار، زال، زالک، راش و چوب چنار) که با رنگ های مختلف رنگ آمیزی می شود.
2- استخوان شامل: استخوان شتر، اسب وگاو
3- مفتولهای فلزی شامل: برنج، مس، آلومینیوم و بندرت طلا و نقره
4- چسب که معمولاً از چسب چوب و سریشم استفاده می شود.
تولید خاتم به دو بخش عمده تقسیم می شود:
الف) تهیه گل خاتم:
برای تهیه گل خاتم مصالح مورد نیاز که عبارتند از چوبهای رنگی، مفتول برنج و استخوان که لزوماً باید این مصالح را بصورت منشورهای مثلثی آماده نمود برای چوب و استخوان از اره های ظریف استفاده می شود و این مصالح بصورت مثلث تهیه می شود و فلزات موردنیاز که بصورت گرد در بازار موجود می باشد که با استفاده از چرخهای مخصوص عبور داده تا بصورت مثلث شکل بگیرد.
پس از آماده شدن مصالح مورد نیاز هنرمند خاتم کار این منشورهای مثلثی را با دست های هنرمند خود و در نظر داشتن نوع خاتمی که نیاز دارد کنار هم قرار داده و با چسب چوب و نخ می پیچد و پس از خشک شدن سوهان کاری کرده و این عمل را بارها تکرار کرده تا طرح مورد نظر شکل بگیرد.
پس از آن گل آماده شده را به قطعات کوچک تقسیم می کند. این قطعات را زیر پرس گرم تحت فشار قرار می دهد. پس از سرد شدن پرس اصطلاحاً قامه آماده شده را بوسیله اره های مخصوص خاتم بری برش عرضی داده می شود که این برش ها بنا به نیاز از 1 تا 2 میلیمتر برش داده می شود و برای نصب بر روی اشیای مختلف آماده است.
خاتم از نظر شکل ظاهری تنوع زیادی دارد که از میان آنها می توان به خاتم پره وارو، خاتم هقت شمسه، ابری، طاقه، کلنگی، جناقی، خورشیدی، تاجی، تخمه دار و غیره اشاره کرد.
ب) ساخت مصنوعات خاتم:
پس از آنکه از زیر ساخت شی مورد نظر اعم از قاب یا جعبه یا اشیاء مختلف دیگر که معمولاً از چوب های خشک و مطمئن تهیه می شود و به وسیله رنده و سوهان سطح کار آماده شده وخاتم کار با رعایت اصول و قواعد خاص خود بر روی آن چسبانده و با چکش محکم می گردد. پس از آن، سطح خاتم کاری شده را با بتونه که معمولاً از پودر استخوان و چسب چوب تهیه می شود بتونه کاری نموده و پس از خشک شدن با استفاده سوهان و سمباده سایش داده و صیقل می نمایند. در انتها برای استحکام و نفوذ ناپذیری کار بوسیله پلی استر پوشش می دهند.
از مهمترین آثار بجا مانده ازگذشته می توان به صندوق مرقد ائمه اطهار (ع) در عراق و ایران و سوریه اشاره کرد. از آثار برجسته خاتم در ایران می توان تالار خاتم در کاخ مرمر که تمام وسایل آن از خاتم تهیه شده و همچنین تالار خاتم مجلس شورای ملی با 400 متر مربع خاتم کاری شده اشاره نمود.
امروزه از خاتم در بسیاری از لوازم زندگی مردم و همچنین وسایل اداری استفاده می شود مانند: مبلمان، انواع میز کنسول و سرویس‌های رومیزی اداری، قاب و آینه و شمعدان خاتم، انواع جعبه های خاتم وانواع تخته های نرد و شطرنج و صدها شیء خاتم که اکنون تولید می شود.
مصالح بکار رفته در ساخت خاتم عبارتند از:
1- انواع چوبهای رنگی با ارزش شامل (چوب اناب، فوفل، گردو، بغم، سرخدار، زال، زالک، راش و چوب چنار) که با رنگ های مختلف رنگ آمیزی می شود.
2- استخوان شامل: استخوان شتر، اسب وگاو
3- مفتولهای فلزی شامل: برنج، مس، آلومینیوم و بندرت طلا و نقره
4- چسب که معمولاً از چسب چوب و سریشم استفاده می شود.
تولید خاتم به دو بخش عمده تقسیم می شود:
الف) تهیه گل خاتم:
برای تهیه گل خاتم مصالح مورد نیاز که عبارتند از چوبهای رنگی، مفتول برنج و استخوان که لزوماً باید این مصالح را بصورت منشورهای مثلثی آماده نمود برای چوب و استخوان از اره های ظریف استفاده می شود و این مصالح بصورت مثلث تهیه می شود و فلزات موردنیاز که بصورت گرد در بازار موجود می باشد که با استفاده از چرخهای مخصوص عبور داده تا بصورت مثلث شکل بگیرد.
پس از آماده شدن مصالح مورد نیاز هنرمند خاتم کار این منشورهای مثلثی را با دست های هنرمند خود و در نظر داشتن نوع خاتمی که نیاز دارد کنار هم قرار داده و با چسب چوب و نخ می پیچد و پس از خشک شدن سوهان کاری کرده و این عمل را بارها تکرار کرده تا طرح مورد نظر شکل بگیرد.
پس از آن گل آماده شده را به قطعات کوچک تقسیم می کند. این قطعات را زیر پرس گرم تحت فشار قرار می دهد. پس از سرد شدن پرس اصطلاحاً قامه آماده شده را بوسیله اره های مخصوص خاتم بری برش عرضی داده می شود که این برش ها بنا به نیاز از 1 تا 2 میلیمتر برش داده می شود و برای نصب بر روی اشیای مختلف آماده است.
خاتم از نظر شکل ظاهری تنوع زیادی دارد که از میان آنها می توان به خاتم پره وارو، خاتم هقت شمسه، ابری، طاقه، کلنگی، جناقی، خورشیدی، تاجی، تخمه دار و غیره اشاره کرد.
ب) ساخت مصنوعات خاتم:
پس از آنکه از زیر ساخت شی مورد نظر اعم از قاب یا جعبه یا اشیاء مختلف دیگر که معمولاً از چوب های خشک و مطمئن تهیه می شود و به وسیله رنده و سوهان سطح کار آماده شده وخاتم کار با رعایت اصول و قواعد خاص خود بر روی آن چسبانده و با چکش محکم می گردد. پس از آن، سطح خاتم کاری شده را با بتونه که معمولاً از پودر استخوان و چسب چوب تهیه می شود بتونه کاری نموده و پس از خشک شدن با استفاده سوهان و سمباده سایش داده و صیقل می نمایند. در انتها برای استحکام و نفوذ ناپذیری کار بوسیله پلی استر پوشش می دهند.
Definition of inlaid work
Inlaid definition it is a compound of regular polygonal with dif- ferent side which is consist of primary material contain of color- ful wood in different couler, brass wire, and different bones.
primary material in inlaid work
Various wood: Tosca, Blackpoplar , Rash , Nut, (sapan)wood , jujube , (sour) orange and some other colorful woods.
Bone : (elephant’s ivory and bone - camel bone - horse bone) Metallic wire (brass - aluminum - silver)
Glue (wood glue - serishm, a kind of glue that obtain of animals skin)
Requirement tools and means
Hammer- pair of pincers - drill- electric saw - deduct set - differ- ent rasp - different plane wood- press - dynamo - saw sharp teeth - drown knife - ruler and set square - moghar and etc. . .
Some related job to the inlaid work:
Carpentry -grating - miniature - polyestering - chamois leather
inlaid work production steps
By different saw and plane wood the frame, get ready in dimen- sions occasion. At first , different wood and bones will be provided in various color, and by its special tools will be cut in the length of 60cm. then, they obtain some triangles of those wood, after planning the wood all the dimensions will get their real shape. For com- pleting, we need brass wire that was in triangle shape. For pre- paring this brass wire several steps should be taken.
_ Then, for inlaid preparation, first requirement material, ac- cording to the ingenious plan, by skilful hands will sited and stick together (by thin wood glue) and a strain fasten them steadily.
After hours the strain will be opened, then put beside each other the planning dimensions and made shape, and stick them to-gether again by glue. Then as a result we will have an inlaid flower.”
The flower divided in to 6part each 10cm. then by using serishm (a kink of gtue) stick them on two board and press it during 2hours by some thing so-called “ghame”. This ghame cut in to layers 2-1mm. which called “lenge”. this task was done by rounded saw that has special sharp teeth for cutting.
Definition of inlaid work
Inlaid definition it is a compound of regular polygonal with differ-ent side which is consist of primary material contain of colorful wood in different couler, brass wire, and different bones.
primary material in inlaid work
Various wood: Tosca, Black poplar, Rash, Nut, (sapan)wood, jujube, (sour)orange and some other colorful woods.
Bone: (elephant’s ivory and bone – camel bone – horse bone) Metallic wire (brass – aluminum – silver)
Glue (wood glue – serishm, a kind of glue that obtain of animals skin)
Requirement tools and means
Hammer- pair of pincers – drill- electric saw – deduct set – differ- ent rasp – different plane wood- press – dynamo – saw sharp teeth – drown knife – ruler and set square – moghar and etc. . .
Some related J66 to the inlaid work
Carpentry –grating – miniature – polyestering – chamois leather
By using some wood from carpentry in different dimension, the skillful master prepare the main subject to work on it. then the inlaid according their device, color, shape and size will be stick by using special glue and warming inlaid on the surface of main subject, so all surface of work decorate by various device and symmetry of inlaid.
After brushwood, grind, repair and fixing the object, inlaid will get ready. Now the inlaid object cover by some specific material such as siler, kiler and polyester. if the object inside by chamois—leather. All steps from the first till the end include 400 working task.